ورود / ثبت نام
حدود سه دهه است که فضای مجازی همانند فضای حقیقی، همه ابعاد و ساحات زندگی و حیات کاربران ایرانی را در همه عرصه‌ها به ویژه حوزه اقتصادی در بر گرفته و روند فزاینده‌ای داشته است. این فضا که همانند شمشیری دو لبه عمل می‌کند موهبتی است که ضرورت و اهمیت آن در جهان، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و پذیرفته شده است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
فضای مجازی در زندگی انسان امروز نقش اساسی و کلیدی را ایفا می‌کند، سخن گزافی نیست اگر بگوییم زیست انسان این دوره به فضای مجازی گره خورده است چراکه بسیاری از احتیاجات او اعم از نیازهای معیشتی تا نیازهای فرهنگی از این گستره قابل تهیه هستند، بنابراین باید بیش از پیش به این عرصه توجه داشته باشیم و از چالش‌های و آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنیم. در این راستا «محمدمهدی جهان‌پرور» کارشناس مرکز مطالعات فضای مجازی یادداشت اختصاصی را در اختیار گروه فرهنگی خبرگزاری شبستان قرار داده است که در ادامه می‌خوانید:
حدود سه دهه است که فضای مجازی همانند فضای حقیقی، همه ابعاد و ساحات زندگی و حیات کاربران ایرانی را در همه عرصه‌ها به ویژه حوزه اقتصادی در بر گرفته و روند فزاینده‌ای داشته است. این فضا که همانند شمشیری دو لبه عمل می‌کند موهبتی است که ضرورت و اهمیت آن در جهان، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و پذیرفته شده است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست، اما در سایه مفاهمه، رعایت استانداردها، فرهنگ‌سازی، بومی‌سازی، آموزش، کنترل و استفاده صحیح از این فضا، تا گامی اساسی در جهت تسهیل‌گری و تنظیم‌گری حکمرانی و تعالی جامعه برداشته شده و تضمین‌کننده حقوق مادی و معنوی انسانها باشد؛ مشروط بر اینکه رعایت خطوط قرمز و عدم ورود به حریم خصوصی افراد، چنانکه رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید و تصریح داشته و «حرام شرعی» دانسته‌اند، رعایت شود. در واقع در باب اهمیت و حساسیت‌های مرتبط با فضای مجازی همین بس که معظم‌له در بیانات‌شان تصریح داشتند که «اگر رهبر جامعه نبودم حتما رییس شورای عالی فضای مجازی می‌شدم».
با توجه به آنچه که اشاره شد در باب موضوع فضای سایبری و رشد و توسعه آن باید گفت که اگرچه جمهوری اسلامی به لحاظ حوزه سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و تولید محتوا پر ظرفیت بوده و در تولید ناخالص ملی از فضای مجازی، رشد هشت درصدی را تجربه کرده، اما همچنان در برنامه هفتم توسعه، بر افزایش بیست درصدی آن با در نظر گرفتن سیاست‌ها و قوانین ابلاغی تأکید شده است.
همچنین با توجه به اینکه فضای مجازی عرصه فرصت‌ها و تهدیدها است، این فضا باید در راستای صیانت از حریم اشخاص، حفظ حقوق شهروندی و جلوگیری از کلاهبرداری، هرزه‌نگاری و سایر آفات و آسیب‌ها درک و شناخته شود و بر اساس سند سیاست‌های کلان شورای عالی فضای مجازی با تبدیل شدن مشکلات به مسأله، حل مسأله شود؛ البته به شرط آنکه دولت، نسبت به توسعه فضای مجازی؛ رشد زیرساخت‌های اینترنت به عنوان کالای اساسی جامعه که زندگی انسانها با آن گره خورده است؛ کنترل بر هوش مصنوعی و پلتفرم‌های خارجی؛ تقویت پیام‌رسانهای داخلی و مواردی از این دست، دغدغه، نظارت و توجه جدی داشته باشد و مسئولیت‌پذیری هوشمند جایگزین محدودیت شود، تا این فضا که با زندگی اقشار مختلف جامعه عجین شده منجر به ایجاد حیات طیبه گردد.
اینترنت و کُندی سرعت آن نیز یکی دیگر از چالش‌های فضای مجازی است، با توجه به اینکه اینترنت با وجود دارا بودن چهل میلیون کاربر در کشور، مشکلات و محدودیت‌هایی نظیر، نبود دانش تخصصی بالا؛ عدم توسعه مناسب زیرساخت‌ها و افزایش پهنای باند اینترنت و فقدان نیروی انسانی مجرب و متخصص دارد، لذا ضروری است که در عصر جدید که اینترنت مصارف متعدد، متنوع و بالایی از جمله در حوزه کسب وکارها، بازی‌های اینترنتی، آموزش و پژوهش، گسترش ارتباطات اجتماعی، دولت هوشمند، اقتصاد دیجیتال، محدودیت‌های جغرافیایی، مطالبات اجتماعی و نقد و نظارت بر مسئولین و مواردی از این دست دارد، می‌طلبد که دولت به طور جدی نسبت به رفع مسایل یاد شده و البته مشکلات پیش‌رو اقدام کند؛ اگرچه چند سالی است که در بحث توسعه اینترنت، عملیات توسعه فیبر نوری در دولت سیزدهم به سرعت و با هدف رفع اختلالات اینترنتی آغازشد و در حال حاضر چهل درصد از خانوارها را تحت پوشش قرارداده است، اما همچنان این راه باقیست چرا که بر اساس اطلاعات به دست آمده، در حال حاضر ایران در بحث زیرساخت اینترنت ثابت در بین یکصدوهشتاد کشور جهان رتبه یکصدوپنجاه و ششم را داراست و رشد آن از ۹ مگابایت بر ثانیه به ۱۴ مگابایت بر ثانیه، و در سرعت اینترنت همراه از ۲۲ مگابایت بر ثانیه به ۳۶ مگابایت بر ثانیه رسیده است.
از سوی دیگر در بحث استفاده از اینترنت در کل روستاهای کشور، صرفا ۹۶ درصد روستاها از خدمات اینترنتی بالای ۲۰ درصد استفاده می‌کنند؛ بنابراین از دولت چهاردهم انتظار می‌رود طی برنامه‌ای زمانبندی شده در مرحله اول با بهره‌مندی از متخصصان و دانش و فناوری روز، علاوه بر اجرای سیاست‌های شفاف‌سازی، هوشمندسازی و مردمی‌سازی در این حوزه، امکان افزایش سرعت و دسترسی همه اقشار جامعه از اینترنت حتی در دورافتاده‌ترین نقاط کشور را فراهم آورد؛ اما در مرحله دوم نسبت به ایجاد پلتفرم‌های مشترک با کشورهایی که دارای اشتراکات فرهنگی با ایران هستند، اقدام کرده و ایران فرهنگی حدود هفتصد میلیون نفری را پدید آورد و در مرحله سوم با به کارگیری و قرار دادن ماهواره‌هایی در لایه‌های فضایی، به حکمرانی جهانی اینترنت دست یابد.
فیلترینگ نیز یکی دیگر از مسایلی است که همواره در کشور مورد مناقشه بوده است. فیلترینگی که گردش مالی آن ۵۰ درصد گردش مالی فضای مجازی است و با هدف مصون‌سازی فرهنگ و اخلاق جامعه صورت گرفته و به جز در حوزه امنیتی در سایر حوزه‌ها موجب بروز خطرات و فسادهایی از جمله آسیب‌پذیری فرهنگی، مهاجرت سرمایه‌های اجتماعی، اختلال در کسب و کار و امرار معاش جامعه، دسترسی به فضای مستهجن، ایجاد مافیای وی‌پی‌ان(VPN) و دسترسی به اطلاعات شخصی افراد و دیگر صدمات مادی و معنوی شده است در نتیجه لازم است با مدیریت کارآمد، تخصصی و کارشناسانه و با استفاده از سکوهای ارتباطی بومی در فضای مجازی، علاوه بر جبران خسارات، نقش فزاینده و مهمی در فضای حکمرانی و جهش فناوری در سطح جهان داشته باشد.
همچنین در باب اهمیت خطرات ناشی از استفاده از سکوهای خارجی و علت اینکه بسیاری از کشورها به دنبال روزآمدسازی و بین‌المللی‌سازی سکوهایشان هستند و در استفاده از پلتفرم‌های خارجی نیز قوانین سخت‌گیرانه‌ای اعمال کرده‌اند، این است که سامانه هوش مصنوعی، ابزار سلطه غربی‌ها است و نگرانی‌هایی را از باب عدم ارائه اطلاعات صحیح و اشاعه اطلاعات غلط مثل انسداد سایت‌های علمی و در دسترس قراردادن سایت‌های مستهجن و غیره به وجود آورده است، چنانکه بلعکس آن نیز صادق است؛ به عنوان نمونه می‌توان به برخورد و مواجهه دولت آمریکا با شبکه اجتماعی تیک‌تاک کشور چین، و یا مواجهه اتحادیه اروپا از جمله فرانسه با آمریکا و دیگر کشورها در تصویب و اجرای قانون سختگیرانه خدمات دیجیتال با هدف تنظیم چارچوب حاکمیت آنلاین برای پلتفرم‌ها اشاره کرد.
یکی دیگر از دغدغه‌های موجود در حوزه فضای مجازی، شبکه ملی اطلاعات است، اگرچه این شبکه در دولت دوازدهم رشد بیست درصدی داشته و در دولت سیزدهم نیز به پیشرفت شصت درصدی رسیده است، اما همچنان نیازمند تقویت و تکمیل است چرا که در حوزه فضای مجازی، هم می‌تواند فرصت وجود داشته باشد و هم تهدید و لازم است با مدیریت درست و قوی، کنترل و پایش توأم با گشایش، مصون‌سازی شود، همچنان که در سایر کشورها نیز وجود دارد و چنانچه این حضور، مقتدرانه نباشد، موجب ولنگاری و بروزآسیب‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می‌شود.
نکته پایانی در بحث فضای مجازی، بازی‌های اینترنتی است؛ همانطور که می‌دانیم هدف از ساخت بازی‌های اینترنتی در کشورهای توسعه‌یافته، بهره‌وری فرهنگی و اقتصادی و صدور و القاء زبان و فرهنگ است، بر اساس اطلاعات به دست آمده، حدود دویست میلیارد دلار، سهم اقتصادی بازی‌های اینترنتی در جهان است که در این میان، سهم ایران حدود ۱۰ میلیون دلار است، لذا ضروری است که دولتمردان کشور به منظور مقابله با تهاجم فرهنگی غرب و صیانت از فرهنگ ایرانی اسلامی و صدور آن، جلوگیری از خروج ارز و ارزآوری و افزایش درآمد اقتصادی در این بخش، با تخصیص بودجه و امکانات لازم و بهره‌مندی از متخصصان مجرب، شرایط ساخت و صدور بازی‌های اینترنتی منطبق با استانداردهای جهانی و فرهنگ جمهوری اسلامی ایران را فراهم آورند.
بررسی چالش‌ها و فرصت‌های فضای مجازی در ایران و راهکارهای توسعه آن