ورود / ثبت نام
استفاده از کودکان در فضای مجازی به منظور کسب درآمد و بهره‌برداری از شهرت آنها به یک کسب‌وکار پر رونق برای برخی والدین تبدیل شده است.
این وضعیت نه تنها حریم خصوصی کودک را نقض می‌کند، بلکه سلامت روانی و اجتماعی آنها را نیز به خطر می‌اندازد و نیاز به ارتقای قوانین و نظارت‌های قانونی مؤثر در این زمینه را ضروری می‌سازد.
با ورود به شبکه‌های اجتماعی، صفحاتی را مشاهده می‌کنید که صاحبان آنها هنوز متولد نشده‌اند و تنها هویت آنها با یک عکس سونوگرافی مشخص می‌شود که خبر از تولد صاحب صفحه می‌دهد. این تنها آغاز ماجراست.
به تدریج، نوزاد تازه‌متولدشده به ابزاری برای جذب فالوور برای والدینی تبدیل می‌شود که از ابتدا به دنبال سودجویی هستند و حریم خصوصی فرزندشان را به بهای جذب تبلیغات و کسب درآمد به تاراج می‌گذارند.
کودک، بی‌خبر از همه چیز، وقتی چشمانش را باز می‌کند، خود را در میان سیلی از وظایف روزانه می‌بیند. او باید هر چند ساعت یکبار برای افزایش دیده‌شدن صفحه‌اش، در مقابل دوربین والدینش قرار گیرد، حتی اگر خسته، خواب‌آلود، بیمار یا بی‌حوصله باشد و شیرین‌زبانی کند. گاهی او باید جملاتی را بگوید که حتی معنی آنها را نمی‌داند و این شیرین‌زبانی به وسیله‌ای برای سودجویی والدینش در فضای مجازی تبدیل می‌شود.
به مرور، این کودک باید برای انجام پروژه‌هایی که والدینش با آژانس‌های تبلیغاتی قراردادهای هنگفتی برای آن بسته‌اند، مانند یک کارگر آموزش ببیند و آماده شود.
انتقاد از این شیوه نوین بهره‌کشی از کودکان (کارگران فضای مجازی) موضوعی جدید نیست، اما آنچه که باید به آن پرداخته شود، بازتعریف قوانین بازدارنده در این حوزه است.
آیا قوانینی وجود دارد که بتواند در برابر ولایت قهری والدین کودک ایستادگی کند و مانع از این نوع بهره‌کشی مجازی شود؟
در این راستا، نیره عابدین‌زاده، معاون دادستان و سرپرست مجتمع شوق زندگی مشهد، اظهار داشت: در قوانین، به ویژه در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، رویکرد حمایتی ویژه‌ای برای این گروه سنی در نظر گرفته شده است.
مصادیق ذکر شده در ماده ۳ این قانون در زمینه کار کودک و بهره‌کشی اقتصادی از کودکان به‌عنوان وضعیت‌های مخاطره‌آمیز شناخته شده‌اند.
زمانی که موضوعی به عنوان وضعیت مخاطره‌آمیز اعلام می‌شود، تکالیف مندرج در ماده ۶ و آیین‌نامه اجرایی این قانون برای افراد حقیقی و حقوقی تعیین می‌شود.
قوانین ایران به‌صورت صریح به کار کودکان در فضای مجازی نپرداخته است
تقربی اظهار داشت: بااین‌حال، فضای مجازی چالش‌های جدیدی را در زمینه کار کودکان به وجود آورده است.
کودکان به‌عنوان «اینفلوئنسر» یا «یوتیوبر» و در نقش‌های دیگر فعالیت می‌کنند و در برخی موارد، تحت‌فشار یا اجبار خانواده‌ها به انجام فعالیت‌های کاری مشغول می‌شوند.
قوانین کنونی ایران هنوز به طور خاص و صریح به کار کودکان در فضای مجازی نپرداخته‌اند و این حوزه نیازمند تدوین قوانین جدیدی است تا از حقوق کودکان در برابر سوءاستفاده‌های احتمالی محافظت شود.
وی افزود: نگرانی‌های بین‌المللی شامل حفاظت از حریم خصوصی کودکان، جلوگیری از استثمار اقتصادی و توجه به تأثیرات روانی و اجتماعی ناشی از کار در فضای مجازی است.
در برخی کشورها، به ویژه در کشورهای اروپایی، قوانینی برای تنظیم کار کودکان در فضای مجازی، به خصوص برای کودکانی که به‌عنوان اینفلوئنسر فعالیت می‌کنند، تصویب شده است.
این قوانین والدین را ملزم می‌کند تا درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کودکان را گزارش دهند و همچنین از سلامت و رفاه آنها در این فضا اطمینان حاصل کنند.
قوانین حوزه کودک باید از استثمار اقتصادی و روانی آنها در فضای مجازی جلوگیری کند
وی در ادامه افزود: در فضای مجازی، کودکان ممکن است بدون دریافت دستمزد مناسب و در شرایط استثمارگرانه فعالیت کنند.
به عنوان مثال، برخی از کودکان اینفلوئنسر یا یوتیوبر، بدون آگاهی یا رضایت کافی، تحت‌فشار خانواده‌ها یا دیگر افراد برای تولید محتوا مشغول به کار می‌شوند.
قوانین موجود باید این‌گونه فعالیت‌ها را محدود کرده و اطمینان حاصل کنند که کودکان از نظر اقتصادی و روانی در امنیت قرار دارند.
تقربی افزود: والدین نقش مهمی در فعالیت‌های آنلاین کودکان دارند و در برخی موارد، ممکن است از کودکان برای کسب درآمد استفاده کنند.
قوانین باید به شیوه واضح مسئولیت والدین را در این زمینه مشخص کرده و مکانیزم‌های نظارتی را ایجاد کنند تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
این موضوع به ویژه در کشورهایی که کودکان به عنوان اینفلوئنسر شناخته می‌شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی ادامه داد: فضای مجازی می‌تواند کودکان را در معرض خطرات مختلفی مانند نقض حریم خصوصی، آزار آنلاین و استثمار قرار دهد.
قوانین کنونی در بسیاری از کشورها به صورت دقیق به این مسائل نپرداخته‌اند و نیاز است که قوانین جدیدی تدوین شود تا از حریم خصوصی و امنیت کودکان در فضای مجازی حفاظت شود.
نیازمند همگام‌شدن با تحولات جهانی برای قوانین کار کودکان در فضای مجازی هستیم
تقربی اظهار داشت: در بسیاری از کشورها، اقدامات قانونی برای تنظیم کار کودکان در فضای مجازی در حال پیشرفت است.
به عنوان‌مثال، در برخی کشورهای اروپایی، قوانینی تصویب شده که والدین را ملزم به گزارش درآمد حاصل از فعالیت‌های کودکان خود در فضای مجازی می‌کند.
ایران و سایر کشورها نیز باید با این تحولات جهانی همگام شوند و قوانین خود را به‌روز کنند تا از استانداردهای بین‌المللی در این زمینه پیروی نمایند.
لزوم ایجاد سازوکارهای نظارتی بر فعالیت‌های کودکان در فضای مجازی
وی بیان کرد: یکی از چالش‌های بزرگ در فضای مجازی، دشواری نظارت و کنترل بر فعالیت‌های آنلاین است.
قوانین جدید باید سازوکارهایی را برای نظارت مؤثرتر بر فعالیت‌های آنلاین کودکان ایجاد کنند.
این نظارت می‌تواند شامل رصد فعالیت‌های اقتصادی، تعیین حداقل سن برای فعالیت‌های اقتصادی آنلاین و ایجاد محدودیت‌هایی برای زمان و میزان فعالیت کودکان باشد.
به همین دلیل، با توجه به تغییرات سریع در فضای مجازی و نقش پررنگ‌تر کودکان در این فضا، نیاز به ارتقای قوانین موجود و تدوین مقررات جدید به شدت احساس می‌شود.
این قوانین باید به طور ویژه به مسائل مربوط به کار کودکان در فضای مجازی، استثمار اقتصادی و روانی، و حفظ حریم خصوصی و امنیت کودکان توجه کنند.